Miasto położone jest w dolinie rzeki Skawy, u podnóża Beskidu Małego. Na terenie Wadowic do Skawy wpada druga ( ważna dla rozwoju Wadowic) rzeka, Choczenka.

Z Wadowic prowadzą piękne szlaki turystyczne na okoliczne szczyty. Więcej o propozycjach turystycznych wypraw w dalszej części.

Etymologia nazwy Wadowice nie jest do końca wyjaśniona. Są dwie wiaro prawdopodobne hipotezy. Pierwsza powiązana z człowiekiem o imieniu Wad, przypuszczalnym zasadźcy tych terenów. Jego dzieci – to Wadowice.

Druga hipoteza dotyczy domniemanego założyciela Wadowic, udzielnego księcia oświęcimskiego – Władysława, znajdującego się pod silnymi wpływami czeskimi. Czeskie zdrobnienie tego imienia, to Wad lub Wadec. Nazwa miejscowości mogła więc brzmieć „Władowice”.

Pierwsze wzmianki o Wadowicach pochodzą ze źródeł kościelnych z roku 1325, jako Wadowic  i należały do pobliskiej parafii w Mucharzu. W kolejnych wiekach Wadowice najprawdopodobniej należały do parafii Wożniki ( które należały wówczas do cystersów z podkrakowskiej Mogiły).

Ostatecznie parafia wadowicka,  erygowana została prze biskupa krakowskiego Kajetana Sołtyka w roku 1780.

Kolejne ważne daty w historii miasta, to:

24 lutego 1327 –  książe oświecimski Jan I Scholastyk, składa hołd lenny królowi czeskiemu          

                             Janowi Luksemburskiemu. W akcie hołdu, wymieniono „Wadowicz” jako

                             miasto

 

1400 rok            -  w pisanym po niemiecku dokumencie, miasto Frawenstat ( Wadowice ),

                              uznano, jako wiano dla żony księcia Jana III – Jadwigi.

 

10 września        - po wielkim pożarze, książe oświęcimski Kazimierz, nadał Wadowicom,   

1430 rok               niemieckie prawo chełmińskie, wykorzystując już pisownie polską.

 

1496 rok                – po wielkiej powodzi ( Skawa zalała wielkie obszary Wadowic ), książe  

                              Janusz V, potwierdził prawo chełmińskie.

 

1802 rok             – wykup prawa dominialnego przez gminę miejską, początek wolnego

                              miasta , do rozbiorów miasto stanowiło królewszczyznę. Po rozbiorach

                              było prywatną własnością 

 

1819 rok              - przeniesienie przez władze austriackie urzędu cyrkularnego z Myślenic do

                               Wadowic. Początek rozwoju miasta, powstają instytucje użyteczności

                               Publicznej. Buduje się wiele nowych budynków.

 

1866 rok              - powstaje gimnazjum ( pierwsza szkoła średnia w okolicy, jej absolwenci

                               rozsławiają Wadowice praktycznie na cały świat).

 

1876 rok              - organizacja sądu obwodowego ( z własnym gmachem od 1882 r.).

 

01.06.1888 r.       – przez Wadowice przejeżdża pierwszy pociąg.

 

1896 rok              - powstaje szpital powszechny.

 

1900 rok              - wybudowano klasztor Karmelitów Bosych ( budowę nadzorował św.

                              Rafał Kalinowski, zmarł w Wadowicach, pochowany w Czernej).

 

1909 rok              - powstaje zakład produkcji opłatków ( MAFO ) – obecnie ZPC „Skawa”.

 

1918 rok              - Wadowice powracają do Polski jako miasto powiatowe.

 

01.09.1939 r.       – po wybuchu II wojny światowej, na rzece Skawie utworzono granicę

                               pomiędzy III Rzeszą a Generalną Gubernią.

 

1975 rok              - po reformie administracyjnej Wadowice tracą prawa powiatu ( aż do

                               kolejnej reformy w roku 1999 ).

 

16.10.1978 r.        – Wadowiczanin, absolwent wadowickiego gimnazjum z 1938 r., Biskup

                               krakowski, kardynał Karol Wojtyła wybrany zostaje papieżem. Przyjmu-

                               je imię Jan Paweł II 

                                

1979, 1991,1999  -   kolejne wizyty Jana Pawła II w Wadowicach

 

Co warto zobaczyć w Wadowicach

 

1.Plac Jana Pawła II.

Plac Jana Pawła II, popularny Rynek, został wytyczony po lokacji miasta na niemieckim prawie chełmińskim w 1430 r., na planie kwadratu. Po pożarze w r.1819, nastąpiła zmiana kształtu placu na nieregularną formę. Wyburzono budynki przy wschodniej ścianie i przesunięto je na równi z fasadą kościoła. Kiedyś na płycie Rynku stał Ratusz ( chociaż nie do końca jest to pewne). Ważnym jest fakt, że po pożarze zaczęto stawiać budynki murowane, najstarsze pochodzą z pierwszej połowy wieku XIX, stoją one przy ścianie wschodniej i zachodniej. Najciekawszą budowlą jest budynek magistratu (nr 23 ) pochodzący z I poł. XIX w.

Rozwój samorządu miejskiego datuje się od nadania miastu praw miejskich w 1430 r. Wzrosła wtedy rola rajców i burmistrza. W XVI wieku miasto liczyło ok. 1000 mieszkańców W XVIII w., miasto przystąpiło do konfederacji barskiej, burmistrzem był wówczas Józef Gustkiewicz, a następnie Kazimierz Kwaśniewski. Okres zaborów to dla Wadowic czasy monarchii austro - węgierskiej . W 1793 r., Franciszek II potwierdza wszystkie dotychczasowe przywileje dla miasta. Od roku 1819 ( przeniesiene cyrkułu do Wadowic), datuje się intensywny rozwój miasta.

   

2.Kościół parafialny pod wezwaniem Ofiarowania NMP – najstarszy zabytek w Wadowicach. Pierwszy murowany kościół w tym miejscu powstał w 1440 r. (zachowało się tylko prezbiterium). Obecne wezwanie  kościół nosi od roku 1756, ( wcześniej  pod wezwaniem Wszystkich Świętych). W roku 1992,  papież Jan Paweł II nadał kościołowi tytuł Bazyliki mniejszej.

W roku 1726 pożar zniszczył świątynię, została ona gruntownie odbudowana w latach       1792 – 1798. Powstała trójnawowa świątynia z centralną wieżą z dzwonnicą. Neobarokowy kształt fasady i hełmu wieży bazylika zawdzięcza architektowi krakowskiemu, przyjacielowi Jana Matejki – Tomaszowi Prylińskiemu.

Tomasz Pryliński przebudowywał również Sukiennice krakowskie ( oddane społeczeństwu w roku 1879), zaprojektował także berło dla Mistrza Matejki na okoliczność nadania Honorowego Obywatelstwa Miasta Kraków.

W kościele jest wiele miejsc związanych z osobą papież Jana Pawła II.

W lewej nawie znajduje się chrzcielnica przy której chrzczony był Karol Wojtyła, obok popiersie Jana Pawła II. Na zewnątrz bazyliki umieszczono tablicę pamiątkową związaną z pontyfikatem papieża.

W kaplicy Matki Boskiej Nieustającej Pomocy znajduje się obraz koronowany przez papieża w czasie jego wizyty w Wadowicach 16 czerwca 1999 r.

Oryginał obrazu znajduje się w rzymskim kościele św.Alfonsa na Eskwilinie.  W kronikach z wizytacji parafii w XIX wieku istnieją zapisy jakoby w kościele  pochowana została jedna z ostatnich Piastówien – Jadwiga.

 

3.Dom przy ulicy Kościelnej 4

Jeden z najstarszych budynków mieszkalnych w Wadowicach. Budynek dworkowy w stylu klasycystycznym, pochodzi z przełomu wieku XVIII i XIX. W okresie międzywojennym w domu tym funkcjonowała jadłodajnia rodziny Banasiów,  w której ( po śmierci Emilii Wojtyłowej ), stołowali się Karol z ojcem.

Obecnie w budynku znajdują się Zbiory Historyczne Ziemi Wadowickiej im. Marcina Wadowity, oraz ekspozycja poświęcona lotnikom amerykańskim ( prywatna własność Pana Zygmunta Krausa), „Hell s Angel”- „Anioł Piekieł”.

 

4.Liceum Ogólnokształcące im. Marcina Wadowity ( patrz znane postaci ).

Ul. Mickiewicza 16

Budynek wybudowano w roku 1875, wg projektu T.Żebrowskiego (pierwotnie jednopiętrowy, rozbudowany na początku XX wieku ), dla potrzeb powstałego w roku 1866, gimnazjum.

W 1880 r. powstało Towarzystwo Bursy im. Stefana Batorego, udzielające pomocy niezamożnej młodzieży. W 1882 r. gimnazjum realne przekształcono w humanistyczne. Szkoła stała się ważnym miejscem dla historii Wadowic. Uczniowie na początku XX wieku, wydawali czasopismo „Nasz Łan”, a w latach dwudziestych „Lutnię Szkolną”. W latach 1930 – 1938 uczniem Gimnazjum był Karol Wojtyła.

Szkołę ukończyło wielu sławnych Polaków, m.innymi: Adolf Graczyński, Tadeusz Szantroch, arcybiskup Józef Bilczewski, generałowie: dr Tadeusz Zapałowicz, dr Józef Zając, Walerian Czuma , Bruno Olbrycht, twórcy: Emil Zegadłowicz, Stefan Essmanowski, Janina Brzostowska, Gustaw Studnicki.

Więcej szczegółów w części „Żyli w Wadowicach.”

 

5.Pomnik Emila Zegadłowicza ( obok budynku Liceum).

Pomnik odsłonięty w 1968 r., jest dziełem Franciszka Suknarowskiego, artysty z kręgu Emila Zegadłowicza 

 

6.Sąd ( ul. Żwirki i Wigury).

Siedzibą sądu miejskiego do  do poł.  XIX w., był Ratusz. Obecny gmach powstał w latach 1880 – 1882 z przeznaczeniem dla c.k. sądu obwodowego. Równocześnie powstało w mieście Towarzystwo Prawnicze.

Budynek z zachowaną pierwotną fasadą, z attyką nad wejściem. Główna sala rozpraw ma wysokość ok. dwóch kondygnacji oraz wewnętrzny balkon. Na zapleczu gmachu znajduje się obiekt więzienny z tego samego okresu. Przebywał w nim przez jakiś czas Rudolf Hess (komendant obozu w Auszwitz).

  

7.Klasztor OO. Karmelitów, ( Na Górce).

Budowla powstała w latach 1897 – 1899 i związana jest z osobą jej założyciela św. Rafała Kalinowskiego . Kościół klasztorny trzynawowy, neoromański. W ołtarzu głównym obraz namalowany przez F. Bergmana. Ołtarze i ambonę wykonano w Tyrolu w pracowni mistrza Stuplessera. W celi św. Rafała Kalinowskiego liczne po nim pamiątki. Kościół w latach międzywojennych był kościołem garnizonowym dla 12 pułku piechoty.

.   

8.Park Miejski (Aleja Wolności).

Na wykupionych przez Radę miejską terenach na tzw. Górnicy, utworzono Park Miejski. Tereny przekazano powstałemu stowarzyszeniu o nazwie: Towarzystwo Upiększania Miasta Wadowic i Okolic( TUMWiO ). W 1913 r. przystąpiono do budowy schroniska młodzieżowego Górnica ( w latach 70 i 80 mieścił się w nim Dom Harcerza) oraz dwóch altan. Rozpoczęto również zalesianie parku egzotycznym drzewostanem. Odpowiedzialni za to byli Władysław Kuzia i Antoni Drozdowski.

W czasie I wojny światowej przy rozbudowie parku pracowali  włoscy jeńcy wojenni.

W okresie międzywojennym posadzono tutaj cisy ze szkółki Antoniego Drozdowskiego. W 1934 wybudowano zbiornik wodociągów, urządzono sadzawkę i fontannę oraz zainstalowano elektryczne oświetlenie parku. Po II wojnie światowej prezesem TUMWiO był Czesław Panczkiewicz.

W 1979 r. budynek schroniska przeznaczono na Dom Harcerza Hufca ZHP. Początki harcerstwa w Wadowicach sięgają roku 1911. Pierwszą drużynę skautową im. Stefana Żółkiewskiego , założył przy gimnazjum Bruno Olbrycht. Do końca 1911 roku drużyna liczyła 7 patroli i 80 skautów, którzy brali udział m.in. w pierwszym zlocie skautingu w Anglii.

Naprzeciw parku, w budynku przy Alei Wolności 49, mieściła się pracownia artysty rzeźbiarza, Wincentego Bałysa . Upamiętnia to tablica na ścianie budynku.

 

9. Kościół św. Piotra Apostoła.
Kościół został wybudowany jako votum wdzięczności za powołanie Karola Wojtyły 

na stolice Piotrową oraz za cudowne uratowanie Jana Pawła II z zamachu na Placu św. Piotra w Rzymie,  dn.13.05.1981 r.  

Budowę rozpoczęto w roku 1984 r.,  w 1988 r. wmurowano kamień węgielny z Bazyliki św. Piotra w Rzymie, w 1985 r. erygowano przy nim nową parafię. Konsekracji kościoła dokonał osobiście papież Jan Paweł II 14 sierpnia 1994 r.

Kościół, budowany przy znacznej pomocy parafian, został zaprojektowany przez Przemysława Szafera,  Jacka Gyurkovicha i Ewę Węcławicz – Gyurkovich. , jako budowla postmodernistyczna i symboliczna. Jej poszczególne fragmenty nawiązują do budowli Wadowic, Krakowa i Rzymu i mają symbolizować drogę Karola Wojtyły na stolicę Piotrową. Wewnątrz kościoła na posadzce zaznaczony jest czerwonymi płytkami obrys Placu św. Piotra z zaznaczonym miejscem zamachu. W roku 2003 z tyłu Kościoła, na wznoszącym się w kierunku Alei Wolności wzgórzu, oddano dla potrzeb wiernych Golgotę, na której wznosi się Krzyż Misyjny. 

Przed Kościołem wznosi się kontrowersyjny pomnik papieża, projektu Luciano Minguzziego.

 

10.Cmentarz parafialny.

Na cmentarz wchodzi się przez okazałą klasycystyczną bramę, z sienią przejazdową przez środek. Cmentarz założono w roku 1822, pochowano na nim wielu zasłużonych dla Wadowic i okolic ludzi. Poruszanie się po cmentarzu ułatwia wspaniała monografia „Cmentarz wadowicki”, autorstwa dra Gustawa Studnickiego, autora wielu książek o Ziemi Wadowickiej.

 

11.Dawne koszary

Po przeniesieniu z Myślenic do Wadowic władz cyrkularnych ( 1819), stały się one m.in. miejscem stacjonowania batalionów austriackiego 56 pułku piechoty. Dla tego pułku w 1822 r., wybudowano budynek koszar ( kwadratowy budynek, z obszernym dziedzińcem wewnętrznym). Po przeciwnej stronie ulicy wzniesiono koszary dla kawalerii.  W większości w 56 pp służyli Polacy z Wadowic i okolic, oraz z przyległych powiatów. Żołnierze tego pułku walczyli i ginęli na wszystkich frontach I wojny światowej. Między innymi brali udział w bitwie gorlickiej w maju 1915 r. 124 żołnierz 56 pp, spoczywa na cmentarzu nr 123 w Łużnej.

Po roku 1918, w koszarach zakwaterowano pierwszy batalion 12 pułku piechoty Wojska Polskiego ( powstały na bazie 56 pp), a po II wojnie światowej , 18 Kołobrzeski Pułk Piechoty.

Przed 1914 roku w 56 pp, a po I wojnie światowej w 12 pp, służył ojciec Karola Wojtyły.

Po opuszczeniu koszar przez wojsko w budynku znalazły się Krakowskie Zakłady Zielarskie „HERBAPOL”.

 

12.Pomnik Żołnierzy 12 pp.

11 listopada 1928 r., przed budynkiem koszar odsłonięto pomnik Żołnierzy 12 pp. Powstał on dzięki staraniom Komitetu Obywatelskiego, wg projektu Józefa Jury. W 1939 r., z pomnika usunięto postać żołnierza, w 1974 r., pomnik rozebrano i przeniesiono na Cmentarz Wojskowy.

Ponownie przed koszarami stanął w 1981 r.

 

13.Klasztor Sióstr Nazaretanek ( ul. Lwowska).

 Zgromadzenie Sióstr Najświętszej Rodziny z Nazaretu rozpoczęło swoja działalność w Wadowicach w roku 1894. Posesję, na której znajduje się obecny Klasztor, nabyła  Maria Lauretta Lubowidzka, Matka Generalna Zgromadzenia. Siostry prowadziły szeroką działalność społeczną i charytatywną.

Krótka historia działalności Sióstr NR w Wadowicach:

1897 – założyły Towarzystwo Pań Miłosierdzia św. Wincentego a Paulo ( uruchomienie przytułku dla sierot)

1905 – początek budowy Klasztoru ( pod nadzorem przełożonej Domu, matki Anastazji

            Gralewskiej, wykonawcą był inż. Adam Kozłowski)

1910 - otwarcie internatu dla dziewcząt

1913 – poświecenie kaplicy

1938-1939 - nadbudowa II piętra ( uruchomiono w nim Zawodowa Szkołę Krawiecką, przek-

                 ształconą po wojnie w Gimnazjum Krawieckie)

Obecnie obydwa budynki zajmuje Dom Pomocy Społecznej dla dzieci.

 

...cdn